Döngüsel Ekonomi ya da Tercihlerimizin Sorumluluğu
Ekonomi toplumun parçasıdır ve toplum da çevrenin bir parçasıdır. Haliyle ekonomik hayatı düzenleyen tüm tasarımlar toplumu da çevreyi de doğrudan etkiler. Günümüzde yaygın kullanılan ekonomik sistemlerin başında doğrusal ekonomi gelmektedir.
Doğrusal ekonomi yapısında; sistemsel olarak öncelikle ham maddeye ulaşılır, sonrasında ham maddenin fabrikalarda işlenmesiyle kaynak, ürün haline dönüştürülür. Bu ürün tedarik zinciri ile son kullanıcıya ulaştırılır. Kullanıcı ürünle ihtiyacını karşıladıktan sonra artık ürün bir atığa dönüşür. Sistemin çıktısı olan atık ise vahşi depolama alanları veya düzenli depolama sahası olarak adlandırılan alanlara yani doğaya bırakılır. Bu süreci beşikten mezara bir yolculuk olarak tanımlayabiliriz.
Süreci takip ederken sizler de fark etmişsinizdir; yolculuğun sonu pek de güzel bir noktaya varmıyor. Tasarlanan her sistem güncel ihtiyaçları karşılamadığında dönüşmeye, yeni ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yeniden tasarlanmaya muhtaçtır. Kaynakları ve çevreyi bu denli olumsuz etkileyen doğrusal ekonominin de karşısında döngüsel ekonomi gibi alternatif sistemler çıkmaktadır.
Döngüsel ekonominin amacı, kaynağın ve endüstriyel materyallerin süreç içinde sürekli akışta kalabilmesi ve böylece çıkması kaçınılmaz olan en az atığın üretilmesidir. Bu atıklar ise geri dönüştürülerek sisteme tekrar kazandırılır. Bu süreci de beşikten beşiğe bir yolculuk olarak tanımlayabiliriz.
Döngüsel ekonomiyi sürdürülebilir kılmak için kullanılan stratejileri genel olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- Atık üretimi fazla olan ürünün dijital veya atıksız alternatiflerine ulaşarak, fazla atık üretecek şekilde sunulan ürünü reddetmek
- Ürünlerin fonksiyonlarını yeniden düşünerek ürünü ve kaynağı daha verimli hale getirecek şekilde kullanmak, bu ürünleri tercih etmek
- Daha az doğal kaynak kullanabilmek için tüketimi azaltmak
- Henüz atık olmayan, orijinal fonksiyonunu yerine getiren , hala iyi durumda olan ürünü yeniden kullanmak
- Arızalı ürünü tamir ederek işlevini yeniden kazandırmak
- Eski ürünün bakımını yapacak şekilde yenileyerek güncel, istenilen kalitede bir ürün haline getirmek
- Âtıl hale gelmiş bir ürünün parçalarını aynı ürünün yeniden üretilmesinde parça olarak kullanmak
- Âtıl bir ürünün parçalarını başka bir amaca uygun hale getirerek kullanmak
- Atıklardaki materyalleri, malzemeleri ham madde olarak kazandırabilmek için geri dönüştürmek
Döngüsel ekonomide madde iki şekilde değerlendirilir; teknik materyallerin döngüsü ve biyolojik materyallerin döngüsü.
Teknik materyaller, üretim bandına daha önce giren başka maddelerin geri dönüşümü ile sisteme tekrar kazandırılır. Bu sürecin en başarılı örneklerinden biri pillerdir. Atık pillerin içinde bulunan çinko elementi döngüsel ekonomi ile üretim bandına tekrar dahil edilir. Çünkü göstergelere göre, bu tüketim hızıyla gidersek, maalesef 2040 yılında dünyadaki çinko rezervleri bitme tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir.
Biyolojik materyaller ise çiftliklerden, tarım arazilerinden toplanan ürünler olup, besin ve kıyafet gibi birçok ihtiyacımızı karşıladığımız materyallerdir. Döngüsel ekonomi süreçte bu atıkları biyogaz ve kompost yaparak doğaya salınımı gibi çözümlere odaklanır.
Statista’nın 2016’ya ait olan dünya geneli atık verilerine göre 2.02 milyar metrik ton kentsel katı atık üretilmiştir. Bu oran yaklaşık olarak aşağıdaki gibi bir yük gemisinden 674 tanesinin taşıyabileceği bir kapasitedir. Süreç böyle devam ederse 2050 projeksiyonunda 3.4 milyar metrik ton kentsel katı atık olacağı ön görülmektedir.
Dünyada döngüsel ekonomi henüz embriyo safhasında olsa da bir farkındalık süreci başlamıştır. Geri dönüştürülebilen ürünlerin tercih edilmesi, markaların karbon ayak izini azaltacak tedarik zincirleri tasarlamaya başlaması, bireye bağlı paylaşım çözümlerinin iş metodu haline gelmesi gibi. Uzun vadede yapılabilecek çok fazla şey var ancak; mevcut satın alma alışkanlıklarımız, tasarlanan ekonomik ve sosyal modeller ve etki alanımız alternatif modellerin yaygınlaşmasının çok da mümkün olmadığı algısına kapılmamıza sebep olabilir. Böyle anlarda hatırlamamız gereken nokta, kendi tercihimizle satın aldığımız her ürünün atığından ve dünyaya etkisinden de sorumlu olduğumuzdur.
Kaynakça
https://www.weforum.org/agenda/2017/11/the-periodic-table-of-endangered-elements/
https://www.theworldcounts.com/challenges/planet-earth/state-of-the-planet/world-waste-facts/story
https://www.cmo.org.tr/resimler/ekler/10504079d7e9ced_ek.pdf?tipi=72&turu=X&sube=0
https://www.statista.com/topics/4739/environmental-pollution/
https://datatopics.worldbank.org/what-a-waste/trends_in_solid_waste_management.html
https://www.statista.com/statistics/916625/global-generation-of-municipal-solid-waste-forecast/
https://www.youtube.com/watch?v=X6HDcubgxRk
https://www.d-cube.org/dongusel-ekonomi
