Depozito İade Sistemi Nedir?

Son kullanıcının tüketimi sonrası yeniden kullanılabilir veya tek kullanımlık kağıt, cam, metal, plastik gibi ambalajların yetkili toplama sistemlerine iade edilerek, hem ekonomik hem çevresel kazanım sağlanmasıdır. Bu durumda son kullanıcı söz konusu ambalaj atığını iade ederek kendi için ekonomik değer kazanır, ayrıştırma sistemine katkı sağladığı için de atıklardan ham madde kazanılmasına destek olur. Bu çevrime “Döngüsel Ekonomi” diyebiliriz.

Avrupa’da ve dünyada birçok ülkede uygulanan bu sistem ile ambalaj atıklarını minimuma indirerek maksimum hammadde elde edilmesi hedefleniyor. Her ülkenin kendi uygulama yapısına göre belirlediği hedefler var. Avrupa Birliği 2025’te kullanılan ambalajların %25’inin geri dönüştürülebilir malzemeden üretilmesini hedefliyor. Tüketim bu şekilde devam ederse 2040 yılında 52 milyar adet ambalajın atık olarak yönetilmek zorunda kalınacağı öngörülüyor. Bu durumda ülkemizdeki toplama hedefleri de buna göre belirlenecektir. Türkiye’de genel hedef 20 yıllık sürede %90’nın altına düşmemek.

Yapılan araştırmalara göre 2022 yılında yürürlüğe girecek olan Depozito İade Sistemi ile yılda yaklaşık 260 bin ton karbon emisyonunun azalması bekleniyor.

Sistem genel olarak şu şekilde kurgulanacak;

• İade makineleriyle toplama yapılacak. Bu konuda uzman teknoloji üreticilerine ihtiyaç duyuluyor. Bu makinaların atığı iyi tanıması gerekiyor, barkod okuma teknolojisinin üst seviye olması gerekiyor ki merdiven altı ambalaj üreticileri bu durumu kendileri için karlı hale getiremesin.
• Toplama makinelerinin çeşitli kamusal alanlarda AVM ve marketlere yerleştirilmesi planlanıyor. Temelde perakendeci zincir marketler üzerinden kurgulanması bekleniyor. Zincir marketlere m2'ye göre makineler yerleştirilecek.
• Ürünler üzerindeki barkod sistemleri yenilenecek ve akabinde toplama makinelerindeki okuma sistemi de geliştirilerek ambalaj üzerindeki orijinal barkod ayrımı makinadaki sistem tarafından belirlenerek iade işlemi yapılacak.
• Her ambalaj grubu ayrı ücretlendirilecek.
• Son kullanıcı atığını Depozito İade Merkezlerine (DİM) götürerek para iadesi alacak. Para iadesi tüketiciyi teşvik eder tutarda olmalı, tüketici iadeyi tercih etmeli.
• Tüm bu sistem içinde en önemli konulardan biri sahtecilik; merdiven altı ambalaj üreticileri düşük maliyetle barkod oluşturarak ambalaj üretebilir, bunu ticaret haline dönüştürebilir. Bu nedenle veri güvenliği büyük önem taşıyor, yazılım doğru kurgulanmalı ambalaj tanıma sistemi minimum hata ile çalışmalı.
• Piyasaya süren ambalaj üreticilerinin kirleten öder prensibine bağlı olarak ambalaj atıklarının belli bir yüzdesini atık olarak piyasadan toplaması gerektiğini biliyoruz. İadeli ürün üretmeleri durumunda bu konudan muaf olabilirler. GEKAP ödeme zorunluluğu ortadan kalkabilir. Bu durum nihai yönetmeliğin yayınlanması ile netleşecektir.
• DİM’lerde toplanan atıklar 7 bölgede farklı operatörler tarafından yönetilecek, buradan elde edilen gelir Bakanlık tarafından bütçelendirilerek geri dönüşüm amaçlı kullanılacak.
• İlk etapta 1000 m2 ve üzeri zincir marketlerde ve toplama alanlarında zorunlu tutulması bekleniyor. Akabinde 500 m2'ye kadar düşürülecek.

Neden Depozito İade Sistemi?

• Temiz hammadde
• Döngüsel Ekonomiye katkı
• Temiz çevre
• Yüksek geri dönüşüm oranı
• Temiz ambalaj atığı

Özet olarak;

Genişletilmiş üretici sorumluluğu ile ambalajların geri dönüştürülebilir malzemeden üretilmesi,

Son kullanıcının ambalaj atığını iade ederek ekonomik değer elde etmesi,

Toplanan atıkların 7 ayrı bölgedeki operatörlerce toplanıp geri dönüştürülmesi ve hammadde elde edilmesidir.

Bu sistemin çalışabilmesi için üretici, devlet ve vatandaş işbirliği büyük önem taşımaktadır. Son kullanıcı teşvik edilmeli ve bilinçlendirilmelidir.