Elektronik Atık

Elektronik atık nedir? Elektronik atıkların hem çevre hem ekonomi açısından ne kadar değerli olduğunu biliyor muyuz? Elektronik atık nedir diye sorduğumuzda ilk aklınıza gelen 3 ekipmanı sıralayabilir misiniz? Gelin bu hafta elektronik atık nedir, neden önemlidir ona değinelim.

Elektronik malzemeler kullanım ömürlerini tamamlayıp atıl duruma geldiklerinde elektronik atıklar oluşmaktadır. Türkiye’de yaklaşık 1 milyon ton, Avrupa’da yaklaşık 12 milyon ton, Dünya’da ise yaklaşık 53 milyon ton elektronik atık bulunmaktadır. Elektronik atıklar içerdikleri değerli hammaddelerden dolayı Avrupa’da ve Dünya’da stratejik öneme sahip atıklardır. Devlet desteği ve kontrolü altında geri kazanımları sağlanarak takip altına alınmaktadırlar.

Elektronik atıklar kendi içinde 6 gruba ayrılmaktadır;

• İklimlendirme ve Soğutucu Ekipmanları
• Büyük Ev Aletleri
• TV/Monitörler
• Bilişim ve Telekomünikasyon Cihazları
• Aydınlatma Ekipmanları
• Küçük Ev Aletleri

Her bir grup kendi içinde de ayrı kategorilere ayrılmaktadır.

En temel seviyede anlatacak olursak; elektronik atıklar demir, demir dışı metal, elektronik kart, kablo, plastik gibi birçok hammadde içermektedir. Lisanslı tesislerde uygun proseslere tabii tutulduklarında ikincil endüstrilere hammadde olarak geri kazandırılmaktadır.

Elektronik atıklar, doğru yönetildiklerinde yani içerisindeki hammaddeler geri kazanıldığında bu hammaddelerin ürün yaşam döngüsü uzamakta ve beşikten beşiğe bir sistem haline gelmektedir.

Örneğin 1 ton elektronik karttan yaklaşık 10 gr altın elde edilebilmektedir. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre dünyadaki altın rezervinin 20 yıllık kaldığı söylenmektedir. Bu durumda elektronik atıklardan altın geri kazanımı büyük önem arz etmektedir. Sistemin devam etmesi, beşikten beşiğe kuralının uygulanması ve döngüsel ekonomiye katkı sağlanması için “Geri Dönüşüm” çok önemlidir.

Türkiye’de elektronik atıklar yetkili sistemlerce (belediyeler, atık toplama merkezleri, üreticiler vb.) toplanmaktadır. Yasal sorumluluklar bir yana maalesef ülkemizde ve Dünya’da elektronik atık yönetimi zayıf kalmaktadır. Halen hurdacılık mantığı devam etmekte ve illegal yöntemlerle atık toplanmaktadır. Örneğin bir hurdacıya buzdolabınızı sattığınızda o hurdacı buzdolabını hiçbir filtreleme işlemi olmaksızın kırarak Buzdolapları içerisinde bulunan CFC ve pentan gazı gibi sera gazı emisyonuna neden olan gazların açığa çıkmasına neden olmaktadır. Bu durumda cüzi bir ücret karşılığında hurdacıya sattığımız buzdolabı küresel ısınmaya neden olmakta ve bu durum geleceğimiz için tehlike oluşturmaktadır. Yani durum böyle iken elektronik atıkların doğru yönetilmesi için bilinçlenmemiz gerekmektedir. Toplama sistemlerinin geliştirilmesi, atık toplama miktarlarının artırılması gerekmektedir. Toplanan elektronik atıklar uygun proseslerde yetkili ve lisanslı firmalarda işlenmelidir. Ülkemizde toplama sistemlerinin geliştirilmesi gerekmekte olup Devlet tarafından standardize edilerek kontrollü geri kazanımı sağlanmalıdır.

Elektronik atıklar üç ana başlık altında incelenmektedir;

• Tehlikelidir,
• Değerlidir,
• Bilgi güvenliği içerir.

Elektronik Atıklar Tehlikelidir;

• Buzdolaplarında pentan ve CFC gazı gibi tehlikeli gazlar içermekte ve atık haline geldiklerinde ozon tabakası için ciddi bir tehdit arz etmektedir.
• Tüplü TV ve monitörlerin camlarında kurşun ve fosfor bulunmaktadır, 1 adet monitör yaklaşık 2 kg kurşun içermektedir ve atık haline gelen televizyonların tahrip olması durumunda açığa çıkan tehlikeli gazlar zehirlenmelere yol açmaktadır. 10 gr kurşun yaklaşık 25.000 ton toprağı ve 200 ton suyu kullanılamaz hale getirebilmektedir.
• LCD ekranlarda civa içerikli lambalar bulunduğundan tehlikelilik arz etmektedir. Civa gazı toksik etki göstermekte olup solunması durumunda birçok sağlık problemine yol açmaktadır.

Elektronik Atıklar Değerlidir;

• Elektronik atıklar altın, gümüş, paladyum dışında birçok değerli elemente sahiptir. Türkiye’de henüz değerli metal geri kazanımı sağlanamamaktadır. Türkiye bu konuda dışa bağımlıdır.
• Türkiye’de yaklaşık 1 milyon ton elektronik atık bulunmakta fakat ortalama 50 bin ton atık toplanmaktadır. Toplanamayan atıkların nerede olduğu belirlenememektedir. Değerli metal içerikli bu atıkların takibi sağlanamamaktadır.
• Elektronik atıklar yaklaşık %60 oranında demir ve demir dışı metal, %5’i alev geciktirici olmak üzere %20 plastik ve %20 oranında da cam, ahşap, seramik gibi malzemelerden oluşmaktadır. Geri kazanım faaliyetiyle bu atıklardan %95–99 arası bir oranla ikincil endüstriye hammadde kazanımı sağlanmaktadır.
• Elektronik atıkların Sıfır Atık prensibi ile Döngüsel Ekonomiye katkı sağlayarak sürdürülebilir bir çevreye sahip olabilmek için mutlaka geri kazanımı sağlanmalıdır.

Elektronik Atıklar Bilgi Güvenliği içerir;

• Teknolojinin hızla gelişmesi ve Endüstri 4.0’ın gündeme gelmesiyle veri içeren elektronik ekipmanların kullanımı hızla artmıştır.
• 2016 yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile veri gizliliği ön plana çıkarak kanunlarla bu verilerin gizli kalması hedeflenmiştir. Fakat bu yönetmelik veri imhası için yeterli değildir. Ülkemizde atık haline gelen veri içerikli cihazların imhası için çalışmalar yetersizdir.
• Avrupa’da veri imhası belirli standartlarla ve kontrollerle gerçekleştirilmektedir.
• Bilgi gizliliği Devlet, bankalar, telekomünikasyon ve software firmaları ve birçok farklı sektör için önem arz etmekte olup atık haline gelen veri içerikli elektronik cihazlar devlet tarafından belirlenen standartlar ve yönetmelikler kontrolünde imha edilmelidir.
• Bilgi gizliliği gelecekte Türkiye için bir tehdit unsuru olarak değerlendirilmelidir.

Peki son kullanıcı olarak neler yapmalıyız?

- Elektronik cihazlarımız kullanılamaz hale geldiğinde onları evde stoklamak yerine geri dönüşüm tesislerine gönderilmek üzere ya bağlı olduğumuz ilçe belediyesine ya da direkt olarak elektronik atık tesislerine göndermemiz gerekmektedir.

- Bilgi içeren cihazlarımızın içerisindeki bilgilerin tamamen yol olduğundan emin olduktan sonra uygun proseslerce imha edilmesini sağlamak üzere lisanslı geri kazanım tesislerine göndermeliyiz.

- Tehlikeli gaz içeren elektronik atıklarımızı olabilecek herhangi bir tehlikeye karşı hurdacıya satmak yerine mutlaka ve mutlaka geri dönüşüm tesislerine göndermeliyiz.

- Evde kullanılan tüm yeni nesil elektronik cihazlar üzeri çizilmiş tekerlekli çöp bidonu ile işaretlenmiştir. Buna göre bu etikete sahip olan cihazlar asla ve asla ev çöpüne atılmamalıdır.