Evsel Atıkların Ekonomiye Kazandırılması

Türkiye’de kişi başı günde ortalama 1–1,16 kg evsel atık üretilmektedir (TÜİK 2018). Bu miktar 84 milyon nüfusa sahip Türkiye’de her yıl toplam 33–35 milyon ton civarında evsel atık, bildiğimiz tabirle “çöp” üretildiği anlamına gelmektedir.

Türkiye’de her yıl üretilen evsel atığın yüzde 20’sini karışık ambalaj atığı meydana getirmektedir. 5,5–6 milyon ton ambalaj atığının ağırlıkça yüzde 60–70’ini kâğıt-karton, yüzde 15–20’sini plastik, yüzde 6–8’ini cam, yüzde 4–6’sını metal, yüzde 6–10’unu kompozit atıklar oluşturmaktadır. Buna göre her yıl Türkiye’de üretilen evsel atığın yaklaşık olarak 3,7 milyon tonunu kâğıt atık, 1 milyon tonunu plastik atık, 480 bin tonunu cam, 300 bin tonunu metal atıklar ve 60 bin tonunu kompozit atıklar meydana getirmektedir.

Bu atıklara bir göz atalım:

Ambalaj Atıkları: Paketi/ambalajı olan her ürünün kullanımı bittikten sonra ortaya çıkan atıklardır. Evlerde kullanılan gıda, hijyen, temizlik ürünlerinin paketleri, süt ve meyve suyu kutuları, cam veya plastik şişeler, konserve, salça, bal veya reçellerin cam kavanozları, teneke ve metal konserve kutuları, alüminyum içecek kutuları ambalaj atığına örnek olarak gösterilebilir. Ambalaj atıklarını geri kazanmak için, çöplerden ayrı biriktirmemiz ve geri dönüşüm kumbaralarına atmamız yeterlidir. Ambalajların yapıldığı materyale bağlı olarak, kendi türünün kategorisinde incelemiş olacağız. Genel bir bakış için aşağıdaki görselden faydalanabilir, Çevko’nun sitesinde ‘Geri Dönüşebilir Ambalaj Atıkları’ başlığını inceleyebilirsiniz.

Kağıt/Karton Atıklar: Kâğıt ve karton ambalajlar, gıdadan tekstile, kozmetikten elektroniğe birçok sektörde kullanılmaktadır. Geri kazanım için bu ambalajların temiz bir şekilde, ıslatmadan, ayrı toplamak gerekir. Kâğıt ve karton ambalajların geri kazanımı ile yeniden kağıt ve karton üretilebilir, ormanlar korunur ve enerji tasarrufu sağlanır. Karton bardak, kağıt havlu, peçete gibi tek kullanımlık ürünler kağıttan üretilen ama geri dönüştürülemeyen ürünlerdir. Bu yüzden atıkları ayrıştırırken bu ürünlerin kağıt atıklara karışmaması gerekir.

Plastik Atıklar: Evlerimizde -belki de fark etmediğimiz ama- en yaygın olan materyallerden biri plastiklerdir. Kullandığımız ürünlerin ambalajlarında, oyuncaklarda, mutfak gereçlerinde sıklıkla karşımıza çıkar. Kimyasal yapılarına göre Polietilentetraltalat (PET), Polietilen (PE), Polivinilklorür (PVC), Polipropilen (PP), Polistren (PS) olarak adlandırılan plastikler ayrıştırıldığında tekrardan geri dönüşebilir ve üretim döngüsüne ham madde olarak girebilirler. Böylelikle sıfırdan üretilecek bir plastik ürüne göre daha az kaynak harcanmış olur. Plastikler hakkında daha ayrıntılı bilgi için ‘Plastik: Kolaylık mı Tehdit mi?’ yazımıza göz atabilirsiniz.

Metal Atıklar: Evlerimizde genelde gıda ve içecek ambalajlarında, kullandığımız ev gereçlerinde, bazen anahtar, bazen dolap kilidi, bazen de tencere-tava olarak karşımıza çıkar. Metaller, tamamen geri dönüştürülüp tekrardan metal malzeme üretilebilen ve işleri bitince tekrar tekrar geri dönüştürülebilen ürünlerdir. Metal atıklarla ilgili daha fazla bilgi için ‘Metalin Geri Dönüşümü’ yazımıza göz atabilirsiniz.

Kompozit Atıklar: İki veya daha fazla malzemenin (Plastik, kâğıt, metal, cam, ahşap gibi) birlikte kullanılması ile edilen ürünlere kompozit malzemeler denir. Genelde meyve suyu, süt, çikolata, çay gibi gıda ürünlerinin ambalajlarında ve plastik-metal, ahşap-metal karışımı malzemeler ile bazı ev eşyalarının üretiminde kullanılır. Bu ürünleri meydana getiren parçalar birbirinden ayrılmadığı için diğer atıklardan ayrı olarak toplanılması gerekir. İçeriğindeki yoğun olan malzeme türüne göre geri kazanım tesislerinde işlenerek maddesel geri dönüşümü sağlanabilir ya da parçalanıp sıkıştırılarak levhalar elde edilerek mobilya yapımında kullanılabilir ve böylelikle ekonomiye geri kazandırılabilir.

Türkiye’de geri dönüştürülebilir nitelikte 5–6 milyon ton yıllık ambalaj atığı potansiyeli bulunmaktadır. Bunun 2,5–3 milyon tonunun geri dönüştürülmesiyle yılda 8,5–9,3 milyar TL tasarruf sağlanabileceği tespit edilmiştir. Çevresel kazançlar dikkate alındığında, geri dönüştürülebilir nitelikteki evsel atıkların değerlendirilmesi sayesinde Türkiye’de CO2 eşdeğeri olarak yılda yaklaşık 76 bin ton sera gazı salınımı engellenmekte, 35 milyon yetişkin ağacın kesilmesi önlenmekte ve 720 bin metre küp düzenli depolama hacmi kazanılabilmektedir. Bu demek oluyor ki, atıkların azaltılması ve engellenmesi hem bireylerin bütçesine hem de ulusal ve bölgesel ekonomiye katkıda bulunur.

Bu bilgiler ışığında, bizler bireysel olarak aşağıdaki aksiyonları alabilir, döngüsel ekonomiye katkıda bulunabiliriz;

• Atıklarımızı kaynağında ayrıştırarak ve ürünleri minimum hacme ve ağırlığa getirerek geri kazanım tesislerinde daha kolay işlenmesini sağlayabiliriz.
• Kâğıt havlu gibi tek kullanımlık temizlik ürünleri yerine tekrar kullanılabilir bezleri tercih edebiliriz.
• Geri dönüşümle elde edilmiş kâğıt ürünlerini tercih edebiliriz.
• Küçük miktarlı çok sayıda ambalajlı ürünler yerine, büyük miktarlı az ambalajlı ürünleri tercih ederek atığın azaltılmasına ve önlenmesine katkı sağlayabiliriz.
• Alışverişlere tekrar kullanılabilir taşıma torbalarını/bez çantaları götürebiliriz.
• Mümkün olduğu kadar uzun ömürlü ve tekrar kullanılabilen ürünleri tercih edebiliriz.

Kaynakça

https://www.cka.org.tr/dosyalar/evsel_atik_raporu.pdf

https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Belediye-Atik-Istatistikleri-2018-30666

https://sifiratik.gov.tr/kompozit-atik

https://ekolojist.net/geri-donusume-girmeyen-maddeler-nelerdir/

https://www.cevremuhendisligi.org/index.php/sifir-atik/1103-kompozit-atiklarin-geri-kazanimi