İnsanların Doğaya Verdiği Zararlar

Oğlumla parkta oynarken her şey çok güzeldi. Parkta olmasından ötürü çok keyifli olan oğlum, bir anda içine kapandı ve isteksiz oynamaya başladı. Uzun bir süre ne olduğunu anlamaya çalıştım.

Bir süre sonra ağzından “Baba, insanlar neden kuşların ölmesini ister ki!” cümlesi çıktı. Tabii ki şaşırmıştım. Bu durumlarda cevap vermek çok zor geliyor bana. “Neden istesinler ki oğlum, biz kuşları, bütün hayvanları seviyoruz değil mi?” diye cevap verdim. Yerdeki sakızı göstererek, “Neden bu sakızı yere attılar o zaman? Bunu kuşlar yemek sanıp; yediğinde ya gagaları yapışır, yemek yiyemezlerse?” dedi. Sonrasında bazı insanların buna dikkat etmediğini, bunun yanında bizim gibi insanların çevreye ve doğaya duyarlı olduğunu anlattım. Bulunduğumuz ortamdaki çöpleri toplamakla o anı tamamladık.

Bu olay sonrasında derin bir yolculuğa çıkardı beni. Sahi, insanlar neden sonucunu düşünmeden hareket ediyorlar? Neden bilinçsizce tüketip, tükettiklerini doğaya bırakıyorlar?

Doğduğumuz andan itibaren günlük hayatımızın devamı için beslenmeden, giyinmeye, barınmaya ve daha birçok alanda tüketime başlıyoruz. Kısaca bir günde neler tüketiyoruz bakalım hep birlikte. Yiyecekler, içecekler, giydiğimiz kıyafetler, alışveriş esnasında tükettiğimiz paketler, ambalajlar, kullandığımız ev ofis malzemeleri, mobilyalar, elektronik cihazlarımız, ulaşım için kullandığımız araçlar, bu araçların yakıtı ile günlük ısıtma veya soğutma için kullandığımız doğal gaz, petrol ve elektrik, içmek, yıkanmak ve temizlik için kullandığımız sular ve daha onlarca tükettiğimiz ürün. Sadece bir günde bile ne kadar çok şey tüketiyoruz. Bu o kadar doğal hale gelmiş ki bunların farkında bile değiliz.

Tüketimlerimiz sonucunda farklı türde atıklarımız oluşuyor. Öncelikle atıklarımızı nasıl gruplandırıyoruz ve bu atıkların çevreye yarattığı zararları hep birlikte inceleyelim isterseniz.

(Detaylı incelemek için https://sifiratik.gov.tr/)

• Kağıt Atıkları: Günlük hayatta kullandığımız defter, kitap, peçete, karton gibi ham maddesi kağıt olan her şey, tüketimimiz sonunda atık olmaktadır. Bu atıklarımızın ham maddesi ağaçlardır. Geri dönüştürülebilir bir atık türüdür.
• Ahşap Atıklar: Temel hammaddesi ağaç olan işlenmiş tüm eşyalar bu gruptadır. Üretim aşamasında oluşan atıklar, kırılan, eskiyen parçalar atık kategorisine girmektedir. Geri dönüştürülebilir bir atık türüdür.

Kağıt ve ahşap atıkların çevreye bırakılması kirliliğe neden olmaktadır. Ham madde kaynağının ağaç olması sebebi ile geri dönüştürülemeyen atıklar dünyadaki ormanlarımızın azalmasına yol açmaktadır.

• Plastik Atıklar: 20. yüzyılda hayatımıza giren plastik atıklar, günümüzde birçok alanda kullanılmaktadır. İmalat, gıda, otomotiv, elektronik, nakliye gibi birçok alanda maliyetinin az olması, hafif olması plastik kullanımını her geçen gün artırmaktadır.

1950 yılında sadece 1,5 milyon ton plastik üretilirken 2019 yılında bu 360 milyon tona çıkmış. “https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/2025-yilinda-yuzde-100-donusturulen-plastikler-10-milyon-tonu-bulacak-41355922#:~:text=D%C3%BCnyada%20y%C4%B1ll%C4%B1k%20360%20milyon%20ton,milyon%20ton%20%C3%BCretime%20ula%C5%9Ft%C4%B1%22%20dedi.”

https://sifiratik.gov.tr/plastik-atik ile plastik atıkların türlerini detaylı bir şekilde inceleyebilirsiniz.

Tabii ki üretilen plastiklerin hepsi aynı içeriğe sahip değil. Bu plastiklerin bir kısmı çok iyi geri dönüştürülebilirken bir kısmı ise geri dönüştürülememektedir. Aynı zamanda içinde bulundurdukları kimyasallara göre sağlığa olumsuz etkileri değişmektedir.

Üretilen plastiğin ham maddesi petroldür. Hem üretiminde doğaya zarar verilmekte hem de tüketimi sonrası doğru depolanmadığı için tüm dünyaya zarar vermektedir.

7 tür plastik bulunmaktadır. Bu türler, içerdiği kimyasallar, özellikleri, sağlığa zararlı olma ve kullanım durumlarına göre oluşmaktadır. Bu türlerden içecek şişeleri, kıyafet, şampuan, deterjan vb. temizlik malzemelerinin şişelerinde kullanılanlar çoğunlukla geri dönüştürülebilmekte, diğer türler ise genellikle dönüştürülememekte ya da geri dönüşüm maliyeti sıfırdan üretim maliyetinden daha pahalı olduğu için geri dönüştürülmemektedir.

2020 yılında dünyada atık hale gelen plastiklerin ne yazık ki %9’u geri dönüştürülebilmiştir. Avrupa’da geri dönüşüm imkanı daha az olan tek kullanımlık plastiklerin kullanımı birçok ülkede yasaklanırken, dünyada ve ülkemizde hala yoğun bir şekilde kullanılmaya devam edilmektedir. Avrupa’da tüketilen plastiklerin geri dönüşümü Avrupa’da yapılmamaktadır. Asya ülkeleri ile birlikte ülkemiz çöp ithalatı yaparak geri dönüşüm yapmaktadır. 2018 yılından itibaren Çin birçok plastik atık ithalatını yasaklamış, bu sebeple ithalat Hindistan, Endonezya ve Türkiye’de artış göstermiştir. Bu atıkların hem geri dönüşümü esnasında hava kirliliği oluşmakta hem de oluşturduğu çöp yığınları ile su kaynaklarımız kirlenmektedir. Bu konuda dünya çevre örgütü Greenpeace tek kullanımlık plastiklerin yasaklanması ve Türkiye’ye ithalatının durdurulabilmesi için sosyal farkındalık çalışmaları başlatmıştır.

Kampanyayı incelemek ve destek olmak için aşağıdaki linki inceleyebilirsiniz.

https://act.greenpeace.org/page/40176/petition/1?locale=tr-TR

• Cam Atıklar: Günlük hayatta kullandığımız içecek şişeleri ve kavanozların kullanımı sonrasında atık oluşmaktadır. Aynı zamanda ayna, pencere ve camdan yapılmış tüm eşyalar atık hale gelebilmektedir.

Ham maddesi kum olan cam, kalite kaybı olmadan sürekli geri dönüştürülebilen bir malzemedir. Bu şekilde ciddi enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Cam atıkların doğada atıldıktan sonra parçalanması sebebi ile kuşlardan balıklara kadar birçok canlıya zarar vermiş oluruz. Camın doğada kaybolma süresi de yaklaşık 4000 yıl olması sebebi ile oluşabilecek etkileri daha fazla olmaktadır.

• Kompozit Atıklar: Kağıt ev plastik karışımı malzemelerden üretilmektedir. Meyve suyu, süt ambalajları ile günlük tek kullanımlık kahve, çay vb. tüketimi için üretilen bardaklardan oluşmaktadır.
• Metal Atıklar: Başta demir, alüminyum olmak üzere birçok maddenin işlenmesi ile üretilmektedirler. Sanayide, elektronik ekipmanlarda, ulaşım sektöründe, ev ofis malzemelerinde kullanılmaktadır. Metaller de cam gibi geri dönüşüm kalitesi yüksek atıklardır.

Metallerin geri dönüştürülmemesi ciddi bir ham madde sorunu oluşturmaktadır. Metallerin geri dönüştürülmesi esnasında harcanan enerji miktarı, ham maddenin çıkartılması aşamasında harcanan enerji miktarından düşüktür. Bu sebeple geri dönüşüm yapılmaması küresel ısınmanın artmasına neden olmaktadır.

• Bitkisel Atık Yağ: Ayçiçeği, zeytin, mısır, pamuk ve soya gibi bitkilerin tohumlarından elde edilmektedir. Bu ürünlerin kızartma vb. yemeklerin yapımında kullanılması sonucu atık yağlar oluşur. Atık yağların lavabolara veya toprağa kesinlikle geri dökülmemesi gerekmektedir. Oluşan atıkların toplama merkezlerine götürülmesi çok önemlidir. Lavaboya dökülen atık yağlar doğrudan yer altı su kaynaklarımıza ulaşmaktadır. 1 litre bitkisel atık yağ yaklaşık olarak 1 milyon litre suyu kirletmektedir. Nehir, göl ve denizlerde biriken atık yağlar sudaki oksijen miktarını azaltmakta ve balık ölümlerine neden olmaktadır. Toprağa dökülen atık yağlar, toprağın verimliliğini azaltmakta, yağmur sonrasında ise atık yağlar yine topraktan yer altı sularına geçmektedir.
• Organik Atıklar: Her türlü bitkisel ve hayvansal atıklar organik atık sınıfına girmektedir. Çok değerli olan organik atıklar, kompost haline getirilerek geri kazanılabilir. Bu sayede plastik poşetlerle çöpe atarak doğuracağı ekonomik ve ekolojik sorunların önüne geçmiş oluruz. Günlük olarak 1 ile 1.5 kilo arasında atık üretiyoruz. Bu atıkların yaklaşık %60'ını organik atık oluşturuyor. Bu atıkların geri dönüştürülmemesi durumunda toprağa çok faydalı olan kompost üretiminden yoksun kalmanın yanı sıra, plastik torbalarla çöpe atılması ile ciddi bir hava ve su kirliliğine de yol açmaktayız.
• Elektronik Atıklar: Ev ve ofis yaşamımızda kullandığımız her türlü elektronik ürünün bozulması, kırılması vb. ömrünü tamamlaması sonrasında oluşan atıklardır. Dünyadaki katı atıkların %1'ini oluşturmaktadır. Bu atıkların çevreye atılması ciddi zararlar doğurmaktadır. Elektronik ürünlerde bulunan metaller ciddi bir ham madde sorunu doğurmaktadır. Bunun yanında elektronik atıklarda bulunan kurşun, kadminyum, civa gibi zehirli metaller açığa çıkmaktadır. Bu şekilde toprak, su ve hava zehirlenmekte ve doğada bulunan tüm canlılar bu zehirlerden ciddi şekilde etkilenmektedir.
• Atık Pil: Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine doğrudan dönüştürerek bünyesinde depolayan cihazlara pil denilmektedir. Atık pillerde bulunan zehirli metaller aynı elektronik atıklarda olduğu gibi çevreye ciddi tehdit oluşturmaktadır. Türkiye’de atık pillerin toplanması konusunda yetkili olan Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği 2004 yılından beri atık pilleri toplamaktadır. 2004 yılından beri 7,283,405 kg atık pil toplanmıştır.

Atık Piller hakkında detaylı bilgi almak için https://tap.org.tr/ sayfasını ziyaret etmenizi öneririm.

Atıkların geri dönüştürülmemesi hatta çöp olarak toplanmaması dünyamız için ciddi sorunlar oluşturmaktadır. Doğal yaşamda oluşan atıkları birçok canlı yiyecek olarak tüketmekte ve sağlık sorunları yaşamaktadırlar. Besin zinciri ile tüm canlılar olumsuz etkilenmektedir.

Dünyada her yıl 8 milyon ton atık doğru depolanmadığı için toprak yolu ile ya da direkt sulara atılması ile denizlerde ve okyanuslarda birikmektedir.

“Kuzey Pasifik Okyanusu’nda, 135° B ve 155° B ile 35° K ve 42° K meridyenleri arasında bulunan yoğun çöp kütlelerine, “çöp adası,” “çöp alanı” ya da “çöp girdabı” deniyor. Bu alanın büyüklüğüne dair tahminler, plastik konsantrasyon derecesine göre değiştiğinden çok net bir ölçüm vermek mümkün olmamakla birlikte en kirli bölgenin yüz ölçümünün boyutunun, ülkemizin yüzölçümünden büyük olduğu ve toplam yüzölçümün ise 16 milyon kilometre kare olduğu kabul ediliyor.”

(http://www.olaganustukanitlar.com/pasifik-okyanusunda-ulkemizin-yuzolcumunden-daha-buyuk-cop-adalar-ve-onlari-olusturan-mikroplastikler/#:~:text=Kuzey%20Pasifik%20Okyanusu'nda%2C%20135,da%20%E2%80%9C%C3%A7%C3%B6p%20girdab%C4%B1%E2%80%9D%20deniyor.)

Plastik atıklar sebebiyle denizdeki canlıların vücudunda yaklaşık 11,000 adet mikro plastik bulunduğu düşünülmektedir. Deniz kuşlarının %60’ı, balıkların ise neredeyse tamamı bu mikro plastikleri ne yazık ki yiyecek olarak tüketmektedir.

Ne yazık ki son dönemde kıyıda ölü bulunan balina gibi büyük balıkların midelerinde çok miktarda plastiğe rastlanılmaktadır. Bu da balıkların ölümüne yol açmaktadır. Bununla ilgili birçok haber bulabilirsiniz. Örnek olarak aşağıdaki linki inceleyebilirsiniz.

Ölü balinanın karnından 40 kilo plastik çıktı - BBC News Türkçe

İnsanlık var olmaya devam ettikçe tüketimimiz devam edecek: Tüketimimiz ile doğaya zarar vermeye ne yazık ki devam edeceğiz.

Tüketimlerimiz ile

• Ham maddelerin azalmasına yol açmaktayız.
• Tüketimin artmaya devam etmesi ile üretim artmakta, bu sebeple üretim esnasında doğaya salınan zararlı gazlar artmaya devam etmektedir.
• Atıklarımızı doğru depolamayarak ciddi bir çöp sorunu oluşturmaktayız.
• Çöpler sebebi ile ortaya çıkan gazlar, mikro plastikler gibi zehirli maddeler; toprağa suya ve havaya karışmaktadır.
• Bu sebeple balıklardan başlayarak, besin zincirinde bulunan tüm canlılar bu zehirli atıklardan etkilenmektedir. Bu sebeple birçok canlı soyu tükenme tehdidi ile karşı karşıya gelmiş bulunmaktadır.
• Besin zincirinin önemli bir parçası olan insan bu problemlerin hepsinden etkilenmektedir.

Peki neler yapabiliriz? Aslında bu kadar büyük sorunlara neden olan atıklar için çok basit davranış değişiklikleri ile çok olumlu sonuçlar elde edebiliriz.

• Öncelikle çevremize çöp atmamalıyız.
• Çöplerimizi atık türlerine göre ayrı depolamalıyız.
• Depoladığımız atıklarımızı ilgili geri dönüşüm alanlarına bırakmalıyız.
• Tükettiğimiz ürünlerde geri dönüştürülebilir olanları tercih etmeliyiz.
• Tükettiğimiz atıklar geri dönüştürülebilir olsa da üretimde bile çevreye zarar verdiğimizi yukarıda gördük. Bu sebeple bir şeyi tüketmeden önce gerçekten ihtiyacımız olup olmadığını sorgulamalıyız.
• Bu sayede her geçen gün tüketimimizi azaltacak bir yaşam şekli oluşturmalıyız.

Sosyal Medyada atıkları doğaya atmamız sonucu oluşan etkileri gösteren çok güzel paylaşımlar var. Birkaçını incelemeniz için sizlerle paylaşıyorum.

https://www.youtube.com/watch?v=MrQagNS9ya0

https://www.youtube.com/watch?v=FO2pRwyttTU

https://www.youtube.com/watch?v=fd5Uc0ZMndM

https://www.youtube.com/watch?v=FCRmYV1AtlQ

Not 1: Resimleri kullandığım kaynaklar sırası ile aşağıdadır.

Not 2: Diğer kaynaklarımı yazıların içerisinde paylaştım.

https://temelkonuk.wordpress.com/2014/07/21/sakizin-hayatimizdaki-yeri/

https://www.tdfizmirtemsilciligi.org/atiklarin-dogaya-verdigi-zarar-ve-yok-olma-zamanlari-neler/

https://www.birgun.net/haber/okyanusta-21-milyon-ton-plastik-atik-312607